ପ୍ରଜାମଣ୍ଡଳ ଆନ୍ଦୋଳନରେ ସାମିଲ୍‌ ହୋଇଥିବା ଓଡ଼ିଶାର ସମାଜବାଦୀ ଆନ୍ଦୋଳନର ଭୀଷ୍ମ ପିତାମହ : ପୂର୍ବତନ ବିଧାୟକ ଓ ସାଂସଦ ୰ ସାରଙ୍ଗଧର ଦାସ

ବିଧାୟକ : ଲେଖକ, ଶ୍ରୀ ସୁଧୀର କୁମାର ସାମଲ – ଢେଙ୍କାନାଳ 

ଓଡ଼ିଶା ତାଜା ନ୍ୟୁଜ୍ (୧୮ ସେପ୍ଟେମ୍ବର ଶନିବାର) ଢେଙ୍କାନାଳ :- ବ୍ରିଟିଶ୍ ଶାସନ ଅଧିନରେ ଓଡ଼ିଶାରେ ଥିବା ୨୬ଗୋଟି ଗଡ଼ଜାତର ରାଜାମାନେ ବ୍ରିଟିଶ୍ ସରକାରଙ୍କୁ କର ପ୍ରଦାନ କରିବା ସଙ୍ଗେସଙ୍ଗେ ଗଡ଼ଜାତର ଶାସନ ଭାର ଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ । ଏହି ରାଜାମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ଅଧିକାଂଶ ସୁଶାସନ ପରିବର୍ତ୍ତେ ବିଳାସମୟ ଜୀବନଯାପନ କରି ପ୍ରଜାପୀଡନ କରି ପ୍ରଜାମାନଙ୍କ ଅର୍ଥରେ ଗାଡ଼ି କିଣିବା, ବିଳାସମୟ କୋଠି ନିର୍ମାଣ ସହିତ ସେହି କାର୍ଯ୍ୟରେ ପ୍ରଜାମାନଙ୍କୁ ବେଠିରେ ଲଗେଇ କାର୍ଯ୍ୟ ସମ୍ପାଦନ କରୁଥିଲେ । ଢେଙ୍କାନାଳ ଗଡ଼ଜାତର ପ୍ରଜାପୀଡ଼ନ ଚରମ ସୀମାରେ ପହଞ୍ôଚଥିଲା ଓ ପ୍ରଜାମାନେ ତ୍ରାହି ତ୍ରାହି ଡାକୁଥିଲେ । ରାଜ ଅତ୍ୟାଚାର ବିରୋଧରେ ଢେଙ୍କାନାଳର ସଚେତନ ସ୍ୱାଧୀନଚେତା ନେତୃତ୍ୱ ମହେଶ୍ୱର ସୁବାହୁସିଂହ, ବୀର ବୈଷ୍ଣବ ପଟ୍ଟନାୟକ, ମୁଷା ମଲ୍ଲିକ, ନରୋତ୍ତମ ଦାସ ପ୍ରମୁଖ ରାଜତନ୍ତ୍ର ବିରୋଧରେ ସଂଗ୍ରାମ କରିଥିଲେ । ଏହା ବ୍ୟତୀତ ଆମେରିକାରେ ସାହେବ ଜୀବନ ଯାପନ କରି ଚଳୁଥିବା ବିଶିଷ୍ଟ କୃଷି ବିଜ୍ଞାନୀ, ମା’ ମାଟିର ମମତାରେ ଓ ପ୍ରଜାଙ୍କ ଦୁଃଖ ଲାଘବ ପାଇଁ ଆମେରିକା ପରିତ୍ୟାଗ କରି ଜନ୍ମ ମାଟିକୁ ଫେରି ଆସିଲେ ।

ପ୍ରଜାମଣ୍ଡଳ ଆନ୍ଦୋଳନରେ ସାମିଲ୍‌ ହୋଇଥିବା ଓଡ଼ିଶାର ସମାଜବାଦୀ ଆନ୍ଦୋଳନର ଭୀଷ୍ମ ପିତାମହ, ପୂର୍ବତନ ବିଧାୟକ ଓ ସାଂସଦ ୰ ସାରଙ୍ଗଧର ଦାସ ୧୮୮୭ ମସିହା ଅକ୍ଟୋବର ୧୭ତାରିଖରେ ଢେଙ୍କାନାଳ ଜିଲ୍ଲା ହରେକୃଷ୍ଣପୁର ଗ୍ରାମରେ ପିତା ୰ ହରେକୃଷ୍ଣ ଦାସ ଓ ମାତା ମାଣିକ ଦେଈଙ୍କ ଗର୍ଭରୁ ଜନ୍ମ ହୋଇଥିଲେ । ୧୧ ବର୍ଷ ବୟସରେ ପିତୃ ବିୟୋଗ ହେତୁ ମାଆ ମାଣିକ ଦେବୀ ତାଙ୍କର ଶିକ୍ଷାଭାର ମୁଣ୍ଡକୁ ନେଇଥିଲେ । ସେ ଢେଙ୍କାନାଳ ଗଡ଼ ହାଇସ୍କୁଲ୍‌ରୁ ୧୯୦୭ ମସିହାରେ ମାଟ୍ରିକ୍ୟୁଲେସନ୍ ପାସ୍ କରି ରେଭେନ୍ସା କଲେଜରୁ ବି.ଏସ୍‌ସି.ରେ ଉତ୍ତୀର୍ଣ୍ଣ ହୋଇ ଉଚ୍ଚ ଶିକ୍ଷା ନିମନ୍ତେ ବିଦେଶକୁ ଯିବାକୁ ଉଦ୍ୟମ କଲେ । ପ୍ୟାରୀମୋହନ ଆଚାର୍ଯ୍ୟ, ପଣ୍ଡିତ ଗୋପବନ୍ଧୁ ଦାସ ଓ ଆଚାର୍ଯ୍ୟ ହରିହର ଦାସ ତାଙ୍କୁ ବିଦେଶ ଶିକ୍ଷାଲାଭ ନିମନ୍ତେ ସହଯୋଗର ହାତ ବଢେଇଥିଲେ, ମାତ୍ର ଅର୍ଥ ଯୋଗାଡ଼ ନ ହେବାରୁ ସେ ଢେଙ୍କାନାଳ ରାଜାଙ୍କଠାରୁ ଛାତ୍ରବୃତ୍ତି ନେଇ ଜାପାନର ଟୋକିଓ ଠାରେ ଦୁଇବର୍ଷ ରସାୟନ ବିଜ୍ଞାନରେ ଶିକ୍ଷା କଲେ । ମାତ୍ର ଜାପାନର ଶିକ୍ଷା ତାଙ୍କୁ ଭଲ ନ ଲାଗିବାରୁ ସେ ଜାପାନ ପରିତ୍ୟାଗ କରି ଯୁକ୍ତରାଷ୍ଟ୍ର ଆମେରିକାର କାଲିଫର୍ଣ୍ଣିଆ, ବର୍କେଲୀ ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟରେ କୃଷି ଓ ବୈଷୟିକ ଶିଳ୍ପ ଉପରେ ସ୍ନାତକୋତ୍ତର ଶିକ୍ଷା ଲାଭ କଲେ ।

ଉଚ୍ଚ ଶିକ୍ଷା ପରେ ସେ ବିଦେଶରେ ବିଭିନ୍ନ ଚିନିକଳରେ ବୈଷୟିକ ଯନ୍ତ୍ରୀ ଓ ଉପଦେଷ୍ଟା ଭାବରେ ଉଚ୍ଚ ବେତନରେ ନିଯୁକ୍ତି ପାଇଲେ । କାଲିଫର୍ଣ୍ଣିଆରେ ଅଧ୍ୟୟନ ବେଳେ ଜଣେ ସ୍ୱିଡେନ୍ ମହିଳା ଫ୍ରିଡା ହର୍ସୱିର୍‌ଥ ଯେ କି ଜଣେ ଉଚ୍ଚକୋଟିର ଲେଖକ ଓ ଚିତ୍ରକର ଥିଲେ, ତାଙ୍କ ସହ ସାରଙ୍ଗଧରଙ୍କ ପରିଚୟ ହେଲା ଓ ଏହି ପରିଚୟ ପ୍ରେମରେ ପରିଣତ ହେବାପରେ ସାରଙ୍ଗଧର ତାଙ୍କୁ ବିବାହ କରିଥିଲେ । ଫ୍ରିଡା ‘ମ୍ୟାରେଜ୍ ଟୁ ଇଣ୍ଡିଆ’ ନାମକ ଏକ ପୁସ୍ତକ ରଚନା କରି ତାଙ୍କ ବିବାହର ସାର୍ଥକତା ବର୍ଣ୍ଣନା କରିଛନ୍ତି । ୧୯୧୭ରେ ସେ ଫ୍ରିଡାଙ୍କ ସହ ଭାରତ ଫେରିଲେ । ସାରଙ୍ଗଧର ଜଣେ ସାହେବ ଭାବରେ ଜୀବନ ଯାପନ କରୁଥିଲେ ଓ ସାହେବ ଭାବରେ ପତ୍ନୀଙ୍କୁ ଧରି ଭାରତ ଫେରିଲେ । ନିଜ ଜନ୍ମମାଟିରେ ଶିଳ୍ପ ପ୍ରତିଷ୍ଠା ପାଇଁ ତାଙ୍କର ଅଦ୍ୟମ ଇଚ୍ଛା ଥିଲା ।

ମାତ୍ର ପ୍ରତିବନ୍ଧକ ହେତୁ ସେ ବିଭିନ୍ନ ଘରୋଇ ଚିନି କାରଖାନାର ଉପଦେଷ୍ଟା ଓ ପରେ ଟାଟା କମ୍ପାନୀ ଅଧୀନରେ ଚିନିକଳ ଉପଦେଷ୍ଟା ନିୟୋଜିତ ହେଲେ । ମାତ୍ର ତାଙ୍କର ମନ ଏଥିରେ ବୁଝିଲା ନାହିଁ । ନିଜ ଜନ୍ମମାଟିର ଆକର୍ଷଣ ତାଙ୍କୁ ଟାଣି ଆଣିଲା । ସେ ବ୍ରହ୍ମକୁଣ୍ଡ ଜଙ୍ଗଲରେ ଆଖୁ ଚାଷ ଆରମ୍ଭ କଲେ । ମଧୁବାବୁଙ୍କ ପରେ ସେ ଶିଳ୍ପାୟନ ପାଇଁ ଉଦ୍ୟମ କରିବାରେ ଦ୍ୱିତୀୟ ଓଡ଼ିଆ । ବିନା ସରକାରୀ ସହାୟତାରେ ସେ ଫିଲିପାଇନ୍ସରୁ ଯନ୍ତ୍ରପାତି ଆଣି ଏକ ଚିନିକଳ ସ୍ଥାପନ କଲେ । ସାରଙ୍ଗଧର ଚିକିତ୍ସା ପାଇଁ କଲିକତା ଯାଇଥିବା ସମୟରେ ତାଙ୍କ ଚିନିକଳକୁ ରାଜାଙ୍କ ଲୋକେ ନିଆଁ ଲଗେଇ ପୋଡ଼ିଦେଲେ । ସେହି ସମୟରେ ଅନ୍ୟ ଗଡ଼ଜାତ ଗୁଡ଼ିକ ସହ ଢେଙ୍କାନାଳରେ ପ୍ରଜାପୀଡନ ଶେଷ ସୀମାରେ ପହଞ୍ôଚଥିଲା । ବେଠି, ବେଗାରୀ, ରସଦ, ମାଗଣ ଆଦି ପ୍ରଜାଙ୍କ ଉପରେ ପ୍ରୟୋଗ କରାଯାଇଥିଲା । ଯିଏ ବିରୋଧ କରୁଥିଲେ ତାହା ଉପରେ ଅକଥନୀୟ ଅତ୍ୟାଚାର କରାଯାଉଥିଲା ।

ଏହି ସମୟରେ ସାରଙ୍ଗଧର ଦାସ ପ୍ରଜାମାନଙ୍କୁ ରାଜ ଅତ୍ୟାଚାରରୁ ମୁକ୍ତି ଦେବାକୁ ପ୍ରଜାମଣ୍ଡଳରେ ସାମିଲ୍‌ ହେବାକୁ ଲାଗିଲେ । ଜଣେ ସ୍ୱାଧୀନଚେତା ପ୍ରକୃତି ଓ ପରିବେଶ ସହିତ ଜଡ଼ିତ ଲେଖିକା ଓ ଚିତ୍ରଶିଳ୍ପୀ ଫ୍ରିଡ଼ା ବିପ୍ଳବୀଙ୍କର ସଂଘର୍ଷମୟ ଚଳଣିରେ ନିଜକୁ ଖାପ୍ ଖୁଆଇ ନପାରି ଏହି ସମୟରେ ସାରଙ୍ଗଧରଙ୍କୁ ପରିତ୍ୟାଗ କରି ବିଦେଶ ଫେରିଗଲେ । ସାରଙ୍ଗଧର ପ୍ରଜା ସମ୍ମିଳନୀ ଗଠନ କଲେ ଓ ସେଥିରେ ସେ ନିଜକୁ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଭାବରେ ନିୟୋଜିତ କରିଦେଲେ । ଢେଙ୍କାନାଳ ଗଡ଼ଜାତର ନିର୍ଯ୍ୟାତନା ଓ ଅତ୍ୟାଚାର ବିଷୟ ପାର୍ଲାମେଣ୍ଟରେ ମଧ୍ୟ ଆଲୋଚନା ହେଲା । ରାଜା ଭାବିଲେ ସାରଙ୍ଗଧର ଦାସ ପାର୍ଲାମେଣ୍ଟର ସଭ୍ୟ ଥିବା ଭୁବନାନନ୍ଦଙ୍କୁ ସବୁ ଗୁପ୍ତ ତଥ୍ୟ ଦେଉଛନ୍ତି । ତେଣୁ ତାଙ୍କ ଉପରେ ତାଙ୍କର ଆକ୍ରୋଶ ବଢିବାକୁ ଲାଗିଲା । ଆଗରୁ ସାରଙ୍ଗଧରଙ୍କର ଗୋପବନ୍ଧୁ, ଆଚାର୍ଯ୍ୟ ହରିହର, ନବକୃଷ୍ଣ ଚୌଧୁରୀ ସହ ସୁସମ୍ପର୍କ ଥିଲା । ସେ ସେମାନଙ୍କ ସହଯୋଗରେ ଢେଙ୍କାନାଳର ଗ୍ରାମେ ଗ୍ରାମେ ପ୍ରଜା ସଂଗଠନ ଗଢ଼ି ତୋଳିଲେ ।

୧୯୩୮ରେ କଟକ ଟାଉନ୍ ହଲ୍‌ରେ ବିଭିନ୍ନ ଗଡ଼ଜାତ ନେତାଙ୍କୁ ନେଇ “ଗଡ଼ଜାତ ପ୍ରଜା ସମ୍ମିଳନୀ” ଆୟୋଜିତ ହେଲା । ୧୯୩୮ରେ ଗାନ୍ଧିଜୀଙ୍କ ଆହ୍ୱାନରେ ସାରଙ୍ଗଧର କଂଗ୍ରେସ ଦଳରେ ସାମିଲ୍‌ ହେଲେ । ପଣ୍ଡିତ ଜବାହାରଲାଲ୍‌ ନେହେରୁଙ୍କ ଅଧ୍ୟକ୍ଷତାରେ ଗଠିତ ଅଲ ଇଣ୍ଡିଆ ପିପୁଲ୍ସ କନ୍‌ଫରେନ୍ସରେ ସେ ସମ୍ପାଦକ ଦାୟିତ୍ୱ ନିର୍ବାହ କଲେ । ୧୯୩୮ ସେପ୍ଟେମ୍ବର ୧୩ତାରିଖରେ ସାରଙ୍ଗଧର, ଡକ୍ଟର ହରେକୃଷ୍ଣ ମହତାବ, ନବକୃଷ୍ଣ ଚୌଧୁରଙ୍କ ନେତୃତ୍ୱରେ ରାଜ ଶାସନ ବିରୋଧରେ ଢେଙ୍କାନାଳଠାରେ ଏକ ବିରାଟ ପ୍ରଜା ସମ୍ମିଳନୀ ଆୟୋଜିତ ହୋଇଥିଲା । ତାହାପରେ ୧୯୩୯ ସେପ୍ଟେମ୍ବର ୧ ଓ ୨ ତାରିଖରେ ଢେଙ୍କାନାଳ ସୀମା ଜେନାପୁରଠାରେ ସାରଙ୍ଗଧରଙ୍କ ଅଧ୍ୟକ୍ଷତାରେ ଏକ ବିରାଟ କୃଷକ ସମାବେଶ ଅନୁଷ୍ଠିତ ହେଲା ଯାହାର ପ୍ରଭାବ ଢେଙ୍କାନାଳ ପ୍ରଜାମଣ୍ଡଳକୁ ସୁଦୃଢ କରିବା ସହ ପ୍ରଜାମେଳିଙ୍କୁ ବିସ୍ତାରିତ କଲା । ୧୯୩୯ ଅକ୍ଟୋବର ୧୦ ତାରିଖରେ ଭୁବନରେ ପ୍ରଜାମେଳି କରୁଥିବା ୧୮ଜଣଙ୍କୁ ଗିରଫ କରାଗଲା ।

ସେମାନଙ୍କୁ ଖଲାସ ପାଇଁ ପ୍ରଜାମାନେ ଅଡି ବସିବାରୁ ଏହାକୁ ଦମନ ପାଇଁ ମାଜିଷ୍ଟ୍ରେଟ୍‌ଙ୍କ ସହ ଫୋର୍ସ ଭୁବନ ଯିବାକୁ ନୀଳକଣ୍ଠପୁର ନଦୀଫେରି ଘାଟଠାରେ ଡଙ୍ଗା ଆଣିବାକୁ ୧୨ ବର୍ଷର ବାଳକ ବାଜି ରାଉତଙ୍କୁ ନିର୍ଦ୍ଦେଶ ଦେଲେ । ସେ ରାଜି ନହେବାରୁ ତାକୁ ଗୁଳି କରାଗଲା ଓ ଭାରତବର୍ଷର ସର୍ବକନିଷ୍ଠ ବାଳକ ଭାବେ ବାଜି ରାଉତ ଦେଶ ପାଇଁ ପ୍ରାଣବଳୀ ଦେଲେ । ତା’ପରେ ହିନ୍ଦୋଳ ରେଳଷ୍ଟେସନ୍‌ରେ ଏକ ଗୁଳିକାଣ୍ଡରେ ୬ଜଣ ଆନ୍ଦୋଳନକାରୀ ପ୍ରଜା ମୃତ୍ୟୁବରଣ କଲେ । ବାଜି ରାଉତଙ୍କ ସହ ସମସ୍ତ ଶହୀଦଙ୍କ ଶବକୁ ପ୍ରଜାମଣ୍ଡଳ ନେତାମାନେ କଟକ ଆଣି ଶଗଡ଼ରେ କଟକ ସହର ପରିକ୍ରମା କରାଇ ବ୍ରିଟିଶ୍ ସରକାର ଓ ରାଜ ଅତ୍ୟାଚାର ସମ୍ପର୍କରେ ଜନସାଧାରଣଙ୍କୁ ସଚେତନ କରାଇଥିଲେ । ଏହାର ପ୍ରତିବାଦରେ ଅକ୍ଟୋବର ୨୯ତାରିଖରେ ବିଭିନ୍ନ ରାଜନୈତିକ ଦଳ ଗଡ଼ଜାତ କଳାଦିବସ ପାଳନ କଲେ । ସାରଙ୍ଗଧର ଦାସ ଢେଙ୍କାନାଳ ସହିତ ବିଭିନ୍ନ ଗଡ଼ଜାତକୁ ଯାଇ ପ୍ରଜାମଣ୍ଡଳ ଆନ୍ଦୋଳନକୁ ସକ୍ରିୟ କରିବା ସହ ରାଜଶକ୍ତି ଓ ବ୍ରିଟିଶ ସରକାର ବିରୋଧରେ ଏକ ଦୁର୍ବାର ଆନ୍ଦୋଳନ ଗଢ଼ିତୋଳିଲେ ।

ତେଣୁ ତାଙ୍କୁ ଗଡ଼ଜାତ ଗାନ୍ଧୀ ଭାବେ ସମ୍ବୋଧନ କରାଯାଇଥାଏ । ସେହି ସମୟରେ ମୋଗଲବନ୍ଦୀ ତିର୍ତ୍ତୋଲଅଞ୍ଚଳରେ କୃଷକ ସଂଗଠନ କରିବା ଦାୟିତ୍ୱରେ ସାରଙ୍ଗଧର ନିୟୋଜିତ ଥିଲେ ଓ ତିର୍ତ୍ତୋଲ ଏରସମାରୁ ୧୯୪୬ ମସିହାରେ ସେ ବିଧାୟକ ଭାବେ ନିର୍ବାଚିତ ହେଲେ । ସେ ବିଧାୟକ ଭାବେ ଓଡ଼ିଶା ପ୍ରଦେଶର ଗଡ଼ଜାତ ମିଶ୍ରଣ ସମ୍ପର୍କରେ ଏକ ଭାବବିହ୍ୱଳ ଭାଷଣ ଦେଲେ । ୧୯୪୮ ମସିହାରେ ଉତ୍କଳ ନବଜୀବନ ମଣ୍ଡଳର ସଭାପତି ଦାୟିତ୍ୱ ଗ୍ରହଣ କଲେ । ଆଦିବାସୀ, ଦଳିତ, ଶୋଷିତ ଜନସାଧାରଣଙ୍କ ସୁରକ୍ଷା ଅପେକ୍ଷା କଂଗ୍ରେସ ଦଳ ଗଡ଼ଜାତ ରାଜାଙ୍କ ସ୍ୱାର୍ଥ ରକ୍ଷା କରୁଛି ଅଭିଯୋଗ କରି ୧୯୪୮ରେ ସାରଙ୍ଗଧର କଂଗ୍ରେସ ଦଳ ଓ ବିଧାୟକ ପଦବୀରୁ ଇସ୍ତଫା ଦେଇ ଉଚ୍ଚ ରାଜନୈତିକ ମୂଲ୍ୟବୋଧ ପ୍ରଦର୍ଶନ କଲେ । ସେ ୧୯୪୯ରେ ସେ ସୋସାଲିଷ୍ଟ ପାର୍ଟିରେ ଯୋଗଦାନ କରି ୧୯୫୧ ମସିହାରେ ଢେଙ୍କାନାଳ- ପଶ୍ଚିମକଟକ ନିର୍ବାଚନ ମଣ୍ଡଳୀରୁ ସୋସାଲିଷ୍ଟ ପାର୍ଟି ପ୍ରାର୍ଥୀ ଭାବେ କଂଗ୍ରେସର ମଦନ ମୋହନ ପ୍ରଧାନଙ୍କୁ ପରାଜିତ କରି ଲୋକସଭାକୁ ନିର୍ବାଚିତ ହେଲେ ।

ପାର୍ଲାମେଣ୍ଟରେ ସାରଙ୍ଗଧର ହୀରାକୁଦ ନଦୀବନ୍ଧ ନିର୍ମାଣ, ରାଉକେଲା ଷ୍ଟିଲ୍ ପ୍ଲାଣ୍ଟ ପ୍ରତିଷ୍ଠା ସହ ଷଢେଇକଳା ଓ ଖରସୁଆଁକୁ ଓଡ଼ିଶାରେ ମିଶ୍ରଣ ପାଇଁ ଏକ ଭାବଗର୍ଭକ ଭାଷଣ ପ୍ରଦାନ କରିଥିଲେ ଓ ତାଙ୍କ ବକ୍ତବ୍ୟରେ ଗୃହ ନୀରବ ହୋଇଯାଇଥିଲା । ଜଣେ କୃଷକ ନେତା ଭାବେ ସୁରେନ୍ଦ୍ରନାଥ ଦ୍ୱିବେଦୀଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ସମ୍ପାଦିତ କୃଷକ ପତ୍ରିକାରେ ସେ ‘ଲଣ୍ଡା ଦେହୁରୀ’ ଛଦ୍ମ ନାମରେ ତାଙ୍କର ଲେଖା ଓ ପ୍ରଚାର ପତ୍ର ବାଣ୍ଟି ପ୍ରଜାମାନଙ୍କୁ ସଚେତନ କରୁଥିଲେ । ବିଳାସମୟ ଜୀବନ ତ୍ୟାଗକରି ଗାନ୍ଧିଜୀ ଦେଶପାଇଁ କାର୍ଯ୍ୟ କରିଥିବା ବେଳେ ସାରଙ୍ଗଧର ଦାସ ମଧ୍ୟ ନିଜ ଢେଙ୍କାନାଳ ମାଟି ପାଇଁ ବିଦେଶର ବିଳାସବ୍ୟସନ ଓ ସର୍ବସ୍ୱ ତ୍ୟାଗ କରିଥିଲେ । ୧୯୫୭ ମସିହାରେ ସେ ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟଜନକ ଭାବେ କଂଗ୍ରେସର ନିତ୍ୟାନନ୍ଦ କାନୁନ୍‌ଗୋଙ୍କଠାରୁ ପରାଜିତ ହେଲେ, ଯାହାକି ତାଙ୍କୁ ଗଭୀର ମାନସିକ ଆଘାତ ଦେଲା ଓ ତା’ପରେ ସେ ଅସୁସ୍ଥ ହୋଇପଡ଼ିଲେ ୧୯୫୭ ମସିହା ସେପ୍ଟେମ୍ବର ୧୮ ତାରିଖରେ କଟକଠାରେ ପରଲୋକ ଗମନ କଲେ ଓ କଟକ ସତୀଚଉରାଠାରେ ତାଙ୍କର ଶେଷକୃତ୍ୟ ସମାପନ ହୋଇଥିଲା । ମୃତ୍ୟୁ ପୂର୍ବରୁ ସେ ତାଙ୍କ ସମସ୍ତ ସମ୍ପତ୍ତି ରାଷ୍ଟ୍ର ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ସମର୍ପଣ କରିଦେଇଥିଲେ । ଆଜି ତାଙ୍କ ୬୪ତମ ଶ୍ରାଦ୍ଧବାର୍ଷିକୀରେ ଗଡ଼ଜାତ ଗାନ୍ଧୀଙ୍କୁ ଭକ୍ତିପୂତ ଶ୍ରଦ୍ଧାଞ୍ଜଳି ଜଣାଇ ତାଙ୍କ ଅମର ଆତ୍ମାର ସଦ୍‌ଗତି କାମନା କରୁଅଛି । (ରିପୋର୍ଟ୍ ଅମର ରଞ୍ଜନ ଦାସ)